Biografie

© Jerzy Andrzej Chmurzyński (j.chmurzyński@nencki.gov.pl)


ALBRECHT BETHE

Bethe, Albrecht [Theodor Julius] (1872-1954), dr med., dr fil., niem. fizjolog i badacz pszczół; urodził się w [wówczas niemieckim] Szczecinie, studiował medycynę na uniwersytetach we Fryburgu Bryzgowijskim (Freiburg im Breisgau), Berlinie, a wreszcie w Monachium, gdzie uzyskał (1895) stopień doktora u R. Hertwiga. W końcu został asystentem w Instytucie Fizjologicznym uniwersytetu w Strasburgu, w Alzacji która wówczas przejściowo należała do Niemiec. Tam pisał pierwsze prace; tam też habilitował się (1899) w zakresie fizjologii i został profesorem. W 1911 został powołany na profesora w Kilonii, gdzie pracował do1914, a od następnego roku podjął pracę we Frankfurcie n. Menem. Zajmował się neurologią i skurczem mięśni. Był autorem kilku podręczników, jak Allgemeine Anatomie und Physiologie des Nervensystems (1903), Handbuch der normalen und pathologischen Physiologie. (1925) czy Allgemeine Physiologie (ost. wyd. 1952); z Abderhaldenem i Höberem redagował Pflügers _Archiv für Physiologie_, zaś z von Bergmannem, Embdenem i Ellingerem redagował od 1918 Handbuch der normalen und pathologischen Physiologie. Napisał pomad 50 prac i artykułów.

W pierwszych pracach podejmował aktualny podówczas problem, czy mechanistyczne podejście do zachowania się pszczół jest wystarczające i adekwatne; obrazuje to wyraźnie tytuł artykułu z 1898 r.: _Czy wolno nam przypisywać psychiczne jakości mrówkom i pszczołom?_. Zajmował się też orientacją przestrzenną tych owadów; ich wyniki dokładnie omawia Dembowski (1927, ss. 131-132; 1950, ss. 243-245). Do klasycznych eksperymentów Bethego należy umieszczenie ula na ruchomym wózku i obserwowanie powrotu pszczół do przesuwanego na nim ula. Okazało się, że minimalne przesunięcie lub obrócenie ula powoduję, że większość powracających pszczół gromadzi się w punkcie przestrzeni, w którym był wylotek ula!

Gromadzenie się powracających do ula pszczół w miejscu poprzedniego położenia wylotu _ po przesunięciu ula i jego obrócenia (wg Bethego)

To i inne doświadczenia przekonały Bethego do tego, że pszczoły orientują się nie tyle wzrokowo, co innymi zmysłami. Potwierdził to następnie E. Wolf, który wykazał, że dopiero pozbawienie pszczół trzech podstawowych członów czułków powoduje, iż trafiają nawet po przesunięciu ula nawet na stosunkowo dużą odległość (Dembowski 1927, ss. 136-137; 1950, s. 248). W 1937 panująca już wówczas w Niemczech hitlerowska paria narodowo-socjalistyczna zakazała mu pracy naukowej i został usunięty z uniwersytetu. Bethe był jednym z pierwszych, których zrehabilitowano w 1945. Długie życie pozwoliło mu _ już jako emerytowi mieszkającemu we Frankfurcie n. Menem _ wrócić do zagadnienia orientacji przestrzennej po 48 latach _ z nową, nagromadzoną w tym czasie przez badaczy, wiedzą (zob. 1950). Zmarł w wieku 82 lat. Jego synem był Hans Bethe, fizyk teoretyczny i późniejszy laureat Nagrody Nobla.

Dürfen wir den Ameisen und Bienen psychische Qualitäten zuschreiben? Pflügers Archiv ges. Physiol., 70, 1898, ss. 15-100;  Noch einmal über die psychischen Qualitäten der Ameisen, ibid., 79, 1900, ss. 39-52; Die Heimkehrfähigkeit der Ameisen und Bienen. Biol. Zbl., 22, 1902, ss. 193-215, 234-238; Das Finden des Weges _ eine kritische Betrachtung. Studium gen., 3, 1950, ss. 75-87.

E. Wasmann: Noch ein Wort zu Bethes Reflextheorie. Biol. Zbl., 22, 1902; J. Dembowski: Szkice biologiczne. Lwów 1927; Idem: Psychologia zwierząt, wyd. 2. Warszawa 1950.

© Polskie Towarzystwo Etologiczne