Biografie

© Jerzy Andrzej Chmurzyński (j.chmurzyński@nencki.gov.pl)

AUGUST FOREL

Forel, Auguste-Henri (1848 -1931), szwajcarski neuroanatom, znakomity psychiatra, higienista społeczny i entomolog _ znany ze swych badań nad budową mózgu owadów, zwł. społecznych. Studiował (1866-1871) medycynę na Uniwersytecie w Zürichu, po czym pracował w zakresie neuroanatomii na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie otrzymał stopień doktora (1872); 1879 został dyrektorem zakładu dla umysłowo chorych w Burghölzli i profesorem psychiatrii na Uniwersytecie w Zürichu; w latach 1877-1887 publikował prace z zakresu hipnotyzmu, anatomii mózgu (por. 1917) i teorii neuronowej, opisując te komórkowe jednostki funkcjonalne w mózgu. W 1889 założył w Zürichu instytut dla leczenia medycznego alkoholizmu, zajmował się też prewencją alkoholizmu. Po przejściu na emeryturę (1893) poświęcił pozostałe 38 lat swego życia reformom socjalnym i badaniom psychologii mrówek. A. Forel był badaczem niezwykle płodnym: w latach 1869-1923 napisał ok. 500 prac, z których najbardziej znane są Mrówki Szwajcarii (1874) i Świat społeczny mrówek (1921-1923), dzieło zawierające wszelkie wiadomości o tych owadach, jakie autor zdołał zebrać do daty jego wydania. Dlatego też M. Maeterlinck (1947, ss. 11-12) uważał to dzieło za _wierzchołek_ myrmekologii; jest to bowiem _prawdziwa encyklopedia wiadomości o mrówkach, która niczego nie pozostawia w cieniu, ma jednak wady wynikające z jego zalet - tzn. jest zbyt skondensowana_. Jak napisała Anna Bohn-Drzewina (1932, s. 534) w tym dziele autor _studiuje głównie stosunki zachodzące między mrówkami a pewnymi roślinami, myrmekofilię, komensalizm i pasożytnictwo, zakładanie gniazd itp._. Forel pierwszy zauważył (1910) zjawisko zadziwiająco precyzyjnego zmysłu czasu u pszczoły miodnej; był też pierwszym, który sformułował (1901a) problem związku relacji ciał grzybkowatych cz. łodyżkowych (corpora pedunculata) do reszty mózgu - z poziomem zdolności _umysłowych_ owadów; podjął go na kastach mrówek. _Skomplikowane instynkty i bardziej widoczne cechy umysłowe (pamięć, plastyczność itd.) charakteryzują - wg niego - głównie robotnice, a w dużo mniejszym stopniu królowe. Samce są niezwykle ograniczone..._ (cyt. wg Wilsona 1979).

Forel _na starość zdziecinniał i począł wychwalać bolszewizm, nie znając go wcale_ [Enc. Powsz. _Ultima Thule_, t. III, Warszawa 1930, s. 622].

Les fourmis de la Suisse. Zürich 1874; 2e éd. La Chaux-de-Fonds 1920; Hypnotismus und die suggestive Psychotherapie. 1889; Die Nester der Amaisen. Zürich 1892; Vue et sens de la direction. Revue de l'Hypnot., 7, 1893; La parabiose chez les fourmis. Bull. Soc. Vaudoise Sci. nat., 34, 1898 Nş 130, ss. 380-384; Die psychischen Fähigkeiten der Ameisen und einiger anderer Insekten. Verhandl. V. int. Zoologen-Congr. zu Berlin, 1901a, ss. 141-169; Fourmis termitophages, Lestobiose, Atta tardigrada, sous-genres d'Euponera. Ann. Soc. ent. Belg., 45, 1901b, ss. 389-396;  Die sexuelle Frage. 1905; The Senses of Insects. London 1908 (wyd. niem.: Das Sinnesleben der Insekten. Münich 1910); Psychologie comparée, théorie de la mn`eme et déterminisme. Verh. schweiz. naturf. Ges., 1909; Methoden und Sinn der vergleichenden Psychologie. J. Psychol. u. Neurol., 20, 1913 Erg.-Heft 2; Gehirn und Seele, 14. Aufl. Leipzig 1914 (wyd. pol.: Mózg i dusza [_Bibl. Wiedzy Ogólnej_]. Lwów-Warszawa-Poznań 1917); Le monde social des Fourmis du globe comparée `a celui de l'Homme. 2e vols I-V. Gen`eve 1921-1923 (wyd. ang.: The Social Worlds of the Ants compared with that of Man, 2 vols. London 1928); Hypnotismus und die suggestive Psychotherapie. 1889; Vue et sens de la direction. Revue de l'Hypnot., 7, 1893; Mensch und Ameise. Berlin 1922.

[życiorys w:] Mitt. Schweiz. ent. Ges., 15, 1931, ss. 180-192.

A. Bohn-Drzewina: Psychologia porównawcza zwierząt. W: Poradnik dla samouków, t. X: Zoologia II: Histologia, fizjologia zwierząt, embriologia, psychologia porównawcza zwierząt. Warszawa 1932, ss. 506-554; M. Maeterlinck: Życie mrówek (La vie des Fourmis). Poznań 1931, wyd. 2. Mikołów 1947; E.O. Wilson: Społeczeństwa owadów. Warszawa 1979, s.287.