POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

Georges Bohn

Bohn, Georges (1868-1948), franc. biolog i psycholog zwierząt, dr ès sciences, dr med., docent (agrégé) ès sciences, profesor i dyrektor pracowni biologii i psychologii porównawczej w École Pratique des Hautes Études w Paryżu; w 1898 obronił na wydz. medycyny pracę doktorską Les longues rémissions de la dyspnée toxialimentaire dans les cardiopathies arterielles (Paris), a w 1901 był préparateur en chef na Faculté de Sciences (Wydziale Nauk) w Paryżu; mąż Rosalii z d. Rubinowicz [która go przeżyła]. Autor Étude des processus physico-chimiques chez l'être vivant, La chimie de la vie i La naissance de l'intelligence (Paris 1909) o tej ostatniej książce jego najbliższa współpracowniczka, Anna Drzewina napisała (1932, ss. 513-514) w Poradniku dla Samouków: „w dziele tym Bohn poszukuje, na mocy dociekań analitycznych, zaczątków życia psychicznego u zwierząt – «narodzin inteligencji», i rozpatruje kolejno tropizmy  [w ówczesnym rozumieniu J. Loeba, obejmującym także taksje i kinezy – przyp, mój, JAC], instynkty i zjawiska asocjacyjne. Zdaniem Bohna, [tak rozumiane] tropizmy wynikają z ogólnych właściwości materii ożywionej i nie mają odpowiedników psychicznych”. Przy tym – co dziś nazywamy fototropotaksją – powołuje się tu na trajektorię wypadkową w teście dwóch świateł, przeciwstawiając ten wynik myślowemu doświadczeniu z człowiekiem, który od razu wybrałby jedno ze świateł, co Bohn uznaje za przejaw psychiczny (dziś wiemy, że to również fototaksja, ale w jej odmianie telotaksji, może dać taki sam efekt – przyp. mój, JAC). Autor omawia też wrażliwość różnicową. Georges Bohn był zdecydowanym oponentem celowościowego nurtu reprezentowanego przez H.S. Jenningsa, opowiadając się za psychologią „obiektywną” (dziś powiedzielibyśmy: obiektywistyczną*), ale jednak nie mechanistyczną Jacques'a Loeba. Dał temu wyraz już w tytule La nouvelle psychologie animale (Paris 1911), którym – jak zauważa Anna Drzewina (A. Bohn-Drzewina↓, ss. 514-515) – „autor chciał zaznaczyć, że zagadnienia są ujęte w sposób odpowiadający nowoczesnym wymaganiom nauki”. Wg niego „nowa zoopsychologia ma za cel znajdowanie i formułowanie prawidłowości leżących u podstaw czynności zwierzęych. [...] Nie ulega wątpliwości [...], że wszystkie czynności zwierząt, nawet najbardziej skomplikowane, podlegają określonym prawom” (Tembrock↓, s. 34; cytuje tu błędnie Bohna jako ‘Charlesa’). Jak dalej stwierdza Bohn-Drzewina: „Tutaj podaje zarys rozwoju życia psychicznego najpierw u owadów, a następnie u kręgowców. [...] Pomału, w miarę jak kształtuje się i różnicuje układ nerwowy, podnietom zaczynają towarzyszyć czucia; [... te] stają się coraz subtelniejsze, a kojarzenia ich coraz bardziej zawiłe, w miarę jak komplikuje się [...] ustrój nerwowy, i dosięga do szczytu rozwoju u organizmów posiadających tzw. intelekt. [...] Bohn rozpatruje następnie rozmaite instynkty stawonogów; [...] dowodzi, jak niesłuszne [...] jest mniemanie, że zachowanie się zwierząt jest przystosowane zawsze i ma na celu ich dobro. [...] Zaznacza [również] ważność prac szkoły fizjologa Pawłowa”. Bohn przejawiał też zainteresowanie ruchem biologicznym w Europie, w tym również w Polsce (1921).

―――――

       * Nie chodzi tu o obiektywizm badania (bo każda nauka na takie założenie), ale o to, że w toku wyjaśnienia zachowania się zwierzęcia nie próbuje uwzględniać jego domniemanych przeżyć subiektywnych.

Théorie nouvelle du phototropisme. C.R. Acad. Sci. Paris, 139, 1904, ss. 890-891; Attractions et oscillation des animaux marins sous l'influence de la lumière. Recherches nouvelles relatives au phototropisme et au phototactisme. Mém. Inst. gén. Psychol., 1, 1905, ss. 1-111; Les tropismes, les réflexes et l'intelligence. Année Psychol., 12, 1906, ss. 137-156; Le psychisme chez les animaux inférieurs. Rivista di Scientia, 9, 1909; Les tropismes. C.R. 6e Congr. int. Psychol., Genève 1909; Introduction de la chimie physique en psychologie. Bull. Inst. gén. Psychol., 10, 1910;  La naissance de l'intelligence. Paris 1909; La nouvelle psychologie animale. Paris 1910 (wyd. niem.: Die neue Tierpsychologie. Leipzig 1912); Die Entstehung des Denkvermögens. Leipzig 1911; L'étude des phénomènes mnémiques chez les organismes inférieurs. J. Psych. Neur., 20, 1913 Ergänz.-Heft 2, ss. 199-209; Recherches sur les phénomènes mnémiques chez les organismes inférieurs. Verh. III. intern. Kongr. f. med. Psychologie usw. in Zürich 8./9. IX. 1912. J. Psychol. Neurol., 20, 1913; Du déterminisme et de la finalité. Conférence. Rev. des Idées, 1919, ss. 32; La forme et mouvement. Essai de dynamique de la vie. Paris 1921; Le Mouvement Biologique en Europe. Paris 1921 (Chapitre I: Cracovie et Strasbourg); Actions directrices de la lumière. Paris 1940.

G. Bohn et A. Drzewina: Revue annuelle des travaux de psychologie comparée. Bull. de l'Inst. général Psychol., Paris 1907, 1908, et 1909; Idem: Variations de la sensibilté à l'eau douce des Convoluta, suivant les états physiologiques et le nombre des animaux en expérience. C.R. Acad. Sci. Paris, 171, 1920 Nº 21, ss. 1023-1025; Idem: La chimie et la vie. Paris 1921; Idem: Les «Convoluta». Introduction à l'étude des processus physico-chimiques chez l'être vivant. Ann. Sci. nat. Zool., Xe Sér., 11, 1928, ss. 299-398; A. Bohn-Drzewina: Psychologia porównawcza zwierząt. W: Poradnik dla samouków, t. X: Zoologia II: Histologia, fizjologia zwierząt, embriologia, psychologia porównawcza zwierząt. Warszawa 1932, ss. 506-554; G. Tembrock: Podstawy psychologii zwierząt. [„Podstawy Biologii Współczesnej”]. Warszawa 1971.

Etologia
Pory Roku
Rocznice
Aktualności
Historia polskiej etologii
Piśmiennictwo behawioralne
Pracownia Etologii

Back to home page, Nencki home page