POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

POLISH ETHOLOGICAL SOCIETY

DIAN FOSSEY

Fossey, Dian (1932-1985), amer. etolog - badaczka goryli, jedna z trzech światowej sławy badaczy obyczajów i zachowania się małp człekokształtnych, autorytet biologii i obyczajów goryla górskiego. Podobnie jak Jane Goodall była nowicjuszką w tym zakresie; początkowo pracowała z upośledzonymi dziećmi w San Jose State College prowadząc terapię zajęciową, którą ukończyła (1954) ze stopniem B.Sc. (Bachelor of Science, bakałarza nauk [wyzwolonych]), następnie pracowała w tej dziedzinie w szpitalu dzięcym w Louisville, Ky., odbyła też dwa lata wstępnych studiów przedweterynaryjnych. W 1963 odbyła wycieczkę do wschodniej Afryki, gdzie spotkała słynnego antropologa, Louisa S.B. Leakeya i w górach Virunga, jedynym miejscu w Afryce na pograniczu Ugandy, Zairu i Rwandy, gdzie żyło ok. 480 goryli górskich (Gorilla gorilla beringei) miała okazję zetknąć się z tymi małpami człekokształtnymi; powróciła do Stanów, ale w 1966 Leakey nakłonił ją do powrotu do Afryki w celu długoletnich badań tych zwierząt w ich środowisku naturalnym; na ten cel zdobył jej poparcie Narodowego T-wa Geograficznego (National Geographic Society); w ten sposób została jednym z tzw. „aniołów Leakeya”. Na terenie Wulkanicznego Parku Narodowego, na przełęczy między szczytami Karasimbi (4507 m. n.p.m.) i Visoke (3711 m n.p.m.) założyła w 1967 ośrodek badawczy, który nazwała Karisoke Research Centre. Tam - w bardzo trudnych warunkach, których nie mogła znieść większość odwiedzających ją studentów, cierpiąc depresję i samotność, rozedmę płuc, ischias i bezsenność, a także trudności ze zdobyciem prowiantu - rozpoczęła w swej pustelni obserwacje życia goryli oraz... walkę o ich przetrwanie. Potwierdziła pogląd wysunięty po raz pierwszy przez Martina Elmera Johnsona [1938], że goryl nie przypomina bynajmniej filmowego King-Konga, lecz jest najbardziej pokojowo nastrojoną małpą człekokształtną; dopiero pod koniec życia poznała inną stronę goryla-mordercy. Weryfikowała też jedyne do tego czasu obserwacje George'a Schallera (1963) nad gorylem górskim. Najważniejszym jej odkryciem było stwierdzenie, że samice przenoszą się z grupy do grupy dobrowolnie lub przez porwanie (są to małpy haremowe); częściej niż do grupy samica przyłącza się do samca-samotnika, gdyż wtedy zajmuje najwyższą pozycję w tworzonym przez niego haremie. Podobnie jak Jane Goodall, nie mając stopnia magisterskiego zaczęła w 1970 pracę doktorską w Sub-Department of Animal Behaviour uniwersytetu Cambridge w Madingley, kierowanym przez jednego ze współtwórców etologii, W.H. Thorpe'a, po czym w 1974 podjęła zajęcia dydaktyczne w Cornell University nie przerywając swej pracy terenowej. Jej zaangażowanie w ochronę goryli przed okrutnymi połowami kłusowników produkującymi trofea z dłoni i głów goryli, a także na młode dla ogrodów zoologicznych (niekiedy w tym celu odrąbującymi ręce trzymających je matek) doprowadziło do śmierci Fossey z rąk kłusowników (sprawców nigdy nie odnaleziono). Trzeba zresztą przyznać, że Dian toczyła z nimi bezpardonową walkę - nie tylko niszcząc wnyki i doły, ale też okaleczając ich bydło, torturując schwytanych kłusowników, paląc ich chaty, a raz porwała dziecko jednego z nich. Pojawiały się nawet głosy, by ją odwołać z Rwandy (czyt. Ruandy). W 1967 Fossey założyła fundację Digit Fund, obecnie funkcjonującą pod nazwą Dian Fossey Gorilla Fund pod kierunkiem Dietera Steklista, amerykańskiego antropologa; fundacja ta początkowo zbierała pieniądze na walkę z kłusownikami, obecnie prowadzi także działalność edukacyjną dla dzieci z rwandyjskich (czyt. ruandyjskich) szkół podstawowych, a także szkół średnich oraz studentów. Goryl górski zdobył sobie wreszcie uznanie Rwandyjczyków jako duża atrakcja turystyczna. Dian Fossey pochowano na miejscu wśród grobów goryli pomordowanych przez kłusowników; por. Biruté Galdikas-Brindamour

D. Fossey: Living with Mountain Gorillas. W: The Marvels of Animal Behavior, New York 1976, ss. 209-228; ponadto opublikowala dwa swoje artykuły w Nat. Geogr.Magazine, 137,1970 No. 1 (January): Making friends with mountain gorilla, ss. 48-67 i w 1971 (October), nadto w Nat. Geogr., 140, 1971 Nş 4, s. 584; 159, 1981 No. 4, s. 504.

M. Johnson: Congorilla. Kraina karłów i goryli. [„Biblioteka Podróżnicza” Nr 17]. Warszawa [1938]; G.B. Schaller: The Mountain Gorilla. Ecology and Behavior. Chicago 1963; A. Leńkowa: Opiekunowie wielkich małp. W: Idem: Pod znakiem pandy. Warszawa 1985, ss. 179-196; Ewa Kołodziejak-Nieckuła: Anioły Leakeya. Wiedza i Życie, 1995 Nr 10, ss. 18-23.

Uwaga: Nie wyjaśnione tu terminy można znaleźć w Bibliotece Instytutu Nenckiego, w dwóch komputerach [przy oknach] w „Słowniku Behawioralnym”, wgranym w programie Word for Windows; osoby spoza Warszawy mogą się zwracać w ich sprawie – a także haseł behawioralnych – pocztą elektroniczną do autora (adres niżej)

Rocznice
Aktualności
Pracownia Etologii
Etologia
Historia polskiej etologii

Back to home page, Nencki home page