POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

Hieronim Jawłowski

Jawlowski, Hieronim (1887-1977), pol. zoolog; po ukończeniu (1908) gimnazjum w rodzinnym Kownie studiował (do 1914) na Wydziale Fizyko-Matematycznym Uniwersytetu Persburskiego. W 1910-1914 pracował jeszcze jako student w Zakł. Anatomii Prawidłowej Uniw. Petersb. pod kierunkiem W.M. Szymkiewicza nad rozwojem rdzenia kręgowego ryb kostnoszkieletowych. W 1914-1915  uczestniczył w ekspedycji naukowej N.M. Knipowicza do badania fauny Morza Kaspijskiego. W 1915-1918 był nauczycielem w szkołach średnich w Temir-chan-Szurze i Mozdoku na Kaukazie, w 1918/19 w polskim gimnazjum Peretiatkowiczowej w Kijowie. W 1918 zdał egzamin państwowy na uniwersytecie w Kijowie i został młodszym asystentem w Zakł. Fizjologii Zwierząt; potem w latach 1919-1920 był mł., a w 1921-1928 st. asystentem w Zakładzie Zoologii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1920 służył jako ochotnik w I pp. Legionów. W 1923 otrzymał doktorat filozofii na Wydz. Mat.-Przyr. USB „na podstawie pracy O funkcjach centralnego systemu nerwowego drewniaka (Lithobius forficatus) (Prace Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie, 1, 1923) oraz Über die Funktion des Zentralnervensystems bei Lithobius forficatus L. (Acta Biol. exp., 3, 1929); jest to jedno z pierwszych opracowań dotyczących ośrodkowego układu nerwowego bezkręgowców, a pierwsze opracowanie dotyczące wijów. Przy pomocy badań eksperymentalnych, stosując metodę uszkodzeń poszczególnych ośrodków nerwowych, dociekał, jaki wpływ mają one na zachowanie się zwierzęcia. W 1926 otrzymał dyplom nauczycielski. W 1929-1939 pracował w Państw. Muzeum Zoologicznym w Warszawie – od 1934 jako kustosz. W tym okresie wyjeżdżał w celach naukowych do Włoch, Francji, Rumunii i Turcji. W czasie wojny pracował jako robotnik, jednocześnie zajmując się tajnym nauczaniem. Bezpośrednio po wojnie osiedlił się w Lublinie. Od 1945 kierował katedrą i Zakładem Biologii Ogólnej Wydz. Lekarskiego Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, a w 1950-1962 w Akademii Medycznej” (w tym czasie medycyna i farmacja zostały «wyprowadzone» z uniwersytetów polskich do akademii medycznych (podobnie jak weterynaria – do akademii rolniczych). „W 1945 habilitował się na podstawie pracy Krocionogi południowo-wschodniej Polski (Fragm.. Faun. Mus. Zool. Pol., 2, 1946). W 1946 został profesorem nadzw., a w 1956 zwyczajnym”. Był członkiem wielu towarzystw nauk. „Za działalnośc naukową i dydaktyczną odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem X-lecia Polski Ludowej oraz Odznaką za Wzorową Pracę w Służbie Zdrowia”. Był wybitnym znawcą krocionogów i autorem 22 publikacji z tego zakresu; opisał też 21 nowych dla nauki gatunków i podgatunków; na jego cześć nazwano też Brachyiulus jawlowskii Lohmander 1928. Dla nas ważniejsze jest to, że był on jak dotąd jedynym w Polsce neuroanatomem mózgu owadów. Pierwsza jego praca dotyczyła struktury ciał łodyżkowatych (corpora pedunculata) u pszczoły: Beitrag zur Kenntnis des Baues der corpora pedunculata einiger Hymenopteren (Folia morph., 5, 1934), jak również nieznanych dotąd szlaków nerwowych w mózgu. Druga praca, wydana w 1936 – dotyczyła ośrodków nerwowych w mózgu chrząszczy z uwzględnieniem stadiów larwalnych. Po raz pierwszy opisuje tu dodatkowy ośrodek wzrokowy, tuberculum opticum. Po II wojnie świat. zajął się głównie mózgiem owadów. „Zwracał uwagę na istotne różnice strukturze otoczki mózgowej i tchawek między owadami lądowymi i wodnymi. Na szczególną uwagę zasługują jego badania porównawcze nad bulbus olfactorius i bulbus olfactorius accessorius ssaków drapieżnych i kopytnych: On the bulbus olfactorius and bulbus olfactorius acessorius of some mammals (Ann. UMCS, sec. C, 10, 1955). Doszukiwał się pewnych analogii nie tylko w czynnościach, ale i w strukturze bulbus olfactorius ssaków i lobus olfactorius owadów. U niektórych owadów odkrył ośrodek analogiczny do bulbus olfactorius accessorius, szczególnie u błonkówek z rodziny Ichneumonidae bardzo dobrze rozwinięty. Łącznie opublikował 40 prac. Napisał również kilka artykułów popularnonaukowych oraz był współautorem podręcznika Zoologia. Bezkręgowce (1972) pod red. E. Grabdy. Wygłosił wiele referatów na zjazdach naukowych w kraju i za granicą.

Über die Struktur des Gehirnes bei Saltatoria. Ann. UMCS, sec. C, 8, 1953, ss. 403-434; On the brain structure of the Ichneumonidae. Bull. Acad. Polon. Sci., Cl. II, 8, 1959, ss. 123-125; The structure of corpora pedunculata in Aculeata (Hymenoptera). Folia biol., Kraków, 7, 1959, ss. 61-70; Structure of the brain of insects. Nature, 199, 1963 ¹ 4890, ss. 302-303; On the origin of corpora pedunculata and the tuberculum optimum (Insecta). Acta anat., 53, 1963 ą 4, ss. 346-359; Otoczki mózgowe i tchawki w mózgu owadów. Mat. VIII Zjazd PTZool., Olsztyn 1965, ss. 35-36; Mózg Melolontha melolontha. Mat. VIII Zjazd PTZool., Olsztyn 1965, ss. 35\6-37; Histologiczna budowa mózgu Melolontha melolontha L. (Coleoptera). Ann. UMCS, sec. D, 26, 1971, ss. 185-189.

Na podstawie hasła w Słowniku biologów polskich opracował Jerzy A. Chmurzyński (e-mail: j.chmurzynski@nencki.gov.pl) 16 marca 2007 r.

Etologia
Pory Roku
Rocznice
Aktualności
Historia polskiej etologii
Piśmiennictwo behawioralne
Pracownia Etologii

Back to home page, Nencki home page