Polish Ethological Society

POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

POLISH ETHOLOGICAL SOCIETY

KONRAD LORENZ

LORENZ, Konrad [Zacharias] (1903 -1989), etolog austriacki, właściwy twórca tego kierunku. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął (1922) studia medyczne na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, skąd wrócił do Wiednia po dwóch semestrach; tu w 1928 uzyskał stopień dr med., a w 1993 dr fil. w zakresie zoologii. Już podczas studiów rozpoczął prace nad zachowaniem się ptaków, które wkrótce zaskarbiły mu międzynarodowy rozgłos. W 1935 zaobserwował i opisał rodzaj uczenia się u kaczorów, który nazywa się wpajaniem, wprowadził też do nauki pojęcie kompana. W rok po założeniu Niemieckiego Towarzystwa Psychologii Zwierząt został (1937) współredaktorem nowego czasopisma Zeitschrift für Tierpsychologie (obecnie Ethology). W tymże roku został docentem anatomii porównawczej i psychologii zwierząt na uniwersytecie w Wiedniu, zaś w latach 1940-1942 był profesorem i kierownikiem zakładu psychologii ogólnej na Uniwersytecie Alberta w Królewcu. Od 1942 do 1944 służył w niemieckim Wehrmachcie jako lekarz - i w tym charakterze został jeńcem wojennym w Związku Sowieckim, skąd wydobył się w 1948 roku. Podczas niewoli napisał „Naukę o człowieku” (której rękopis udało się wykorzystać i wydać po jego śmierci, dopiero po rozpadzie ZSRR, w 1992 r.). Po wojnie wrócił do Niemiec i tam był jednym z założycieli Instytutu Etologii Porównawczej w Altenbergu, którym kierował 1949-1951, następnie z wybitnym neurofizjologiem, Erichem von Holstem (zob. zasada reaferencji) założył w 1950 zakł. etologii porównawczej w Instytucie Maxa Plancka w Buldern (Westfalia), zostając w 1954 współdyrektorem Instytutu. Następnie utworzył Instytut Fizjologii Zachowania się im. Maksa Plancka w Seewiesen k. Starnbergu w Górnej Bawarii, którym kierował od 1961 do przejścia na emeryturę w 1973 - jednocześnie dożywotnio [jak to jest tam w zwyczaju] prowadząc tzw. Abteilung Lorenz; po emeryturze powrócił do Austrii, do Zakładu Socjologii Zwierząt w Instytucie Etologii Porównawczej Austriackiej Akademii Nauk w Altenbergu. Lorenz był wykładowcą Uniwersytetu Wiedeńskiego, honorowym profesorem uniwersytetu w Monachium i w Münster, doktorem honoris causa w Leeds (Anglia) i Uniwersytetu im. I. Loyoli w Chicago, doktorem medycyny h.c. uniwersytetu w Bazylei, a także doktorem nauk h.c. uniwersytetów w Yale i w Oksfordzie, profesorem wizytującym Fakultetu Nauk w Uniwersytecie Colorado w Denver.

K. Lorenz był faktycznie założycielem nowożytnej etologii, choć za swego mistrza, a zarazem za prekursora etologii uważał ornitologa, Oskara Heinrotha. Był autorem licznych prac o zachowaniu się ptaków, zwł. gęsi gęgawy, a także ryb. Zainicjował etologię człowieka - był też nauczycielem Irenäusa Eibla-Eibesfeldta. Człowieka określił (1959, s. 154) jako „specjalistę w tym, że nie jest wyspecjalizowany”. Napisał szereg ważnych dzieł teoretycznych - wraz z Nikolaasem Tinbergenem tworząc etologiczną teorię instynktu. Do dziś cytowany jest jego model [psycho]hydrauliczny popędu. Interesował go problem zależności zachowania się instynktowego od bodźców wyzwalających i motywacji, co zaowocowało zasadą podwójnej kwantyfikacji; interesowało go także to, jak zachowanie się może być wynikiem dwu lub więcej popędów (zob. konfliktowe zachowania); zajmował się też ontogenezą zachowania dziedzicznego. Zajmując się terytorializmem, sformułował prawo dotyczące zachowania się gospodarza i intruza [zob. Lorenza prawa]. Ważną dziedzinę jego zainteresowań stanowiła agresja; szeroko znana jest jego książka Das sogenannte Böse (Wien 1963; wyd. pol.: Tak zwane zło: Naturalna historia agresji. Warszawa 1972, wyd. III 1996). Duży rozgłos zyskały także książki eseistyczne i popularyzatorskie, jak Er redete mit dem Vieh, den Vögeln und den Fischen (Wien 1949, wyd. ang. King's Solomon Ring, wyd. pol.: Opowiadania o zwierzętach), So kam der Mensch auf den Hund (Wien 1950; wyd. ang. Man Meets Dog. [“Penguin Books”]. New York and London; wyd. pol.: I tak człowiek trafił na psa), Regres człowieczeństwa, czy [nie tłumaczona dotąd na polski] Die acht Todsünder der zivilisierten Menschheit (wyd. ang.: Civilized Man's Eight DeadlySins. New York 1973); szczególny charakter ma książka Die Rückseite des Spiegels (München 1973; wyd. pol.: Odwrotna strona zwierciadła. Warszawa 1977) poświęcona teoriopoznawczemu realizmowi hipotetycznemu.

K. Lorenz był członkiem Royal Society w Londynie, 1973 otrzymał Nagrodę Nobla [w zakresie medycyny] wraz z Niko Tinbergenem i Karlem von Frischem. Jej nadanie ożywiło w środowisku naukowym (zwł. francuskim) kontrowersyjny aspekt przedwojennych poglądów Lorenza. Oto z niektórych jego wypowiedzi zdawało się wynikać poparcie dla kreowania ideału „mocnego człowieka”, godnego germańskich herosów. Zarzucano mu też nie bez słuszności, że nigdy się nie odciął wyraźnie i zdecydowanie od tych poglądów zbliżających go do hitleryzmu. Ten zarzut rykoszetem odbił się na etologii w Polsce, gdzie komunistyczne władze postrzegały tę naukę jako poplecznika „faszystowskiej” ideologii (jak wiadomo komuniści włoskie miano „faszyzmu” rozciągali na wszelkie niekomunistyczne odmiany totalitaryzmu XX wieku) - zwłaszcza, że etologiczna teoria motywacji wprowadzała „idealistyczną” autonomię zachowania wbrew „jedynie słusznej” nauce I.P. Pawłowa o odruchowym charakterze psychiki.

K. Lorenz: Die Naturwissenschaft vom Menschen. Eine Einführung in die vergleichende Verhaltensforschung. Das russische Manuskript 1944-1948. Aus dem Nachlaß herausgegeben von Agnes von Cranach. München 1992, ss. 429.

K.Z. Lorenz: Beobachtungen über das Erkennen der arteinigen Triebhandkungen der Vögel. J. Ornith., 80, 1932, ss. 50-98 (ang. tłum.: A consideration of methods od identification of species-specific instinctive behaviour patterns in birds. In: K. Lorenz: Studies in Animal and Human Behavior. Cambridge, Mass. 1970, ss. 57-100); K. Lorenz: Der Kumpan in der Umwelt des Vogels. J. Ornith., 83, 1935, ss. 137-413; Idem: Über die Bildung des Instinktbegriffes. Naturwissenschaften, 25, 1937, ss. 289-300, 307-318, 325-331; Idem: Vergleichende Verhaltensforschung. Zool. Anz., 12, 1939, Suppl., ss. 69-102; Idem: Durch Domestikation verursachte Störungen arteigenen Verhaltens. Z. angew. Psychol. Charakt.kde, 59, 1940, ss. 2-81; Idem: Vergleichende Bewegungsstudien an Anatiden. J. Ornith., 89, 1941, ss. 194-294; Idem: Die angeborenen Formen möglicher Erfahrung. Z. Tierpsychol., 5, 1943, ss. 235-409; Idem: The comparative method in studying innate behaviour patterns. Symp. Soc. Exp. Biol., 4, 1950, ss. 221-268; Idem: Ganzheit und Teil in der tierischen und menschlichen Gemeinschaft. Studium Gen., 3, 1950, ss. 455-499; Idem: Die Entwicklung der vergleichenden Verhaltensforschung in den letzten 12 Jahren. Zool. Anz., 16, 1953, Suppl., ss. 36-58; Idem: Morphology and behavior patterns in allied species. In: 1st Conf. on Group Proc. Josiah Macy Jr. Found. New York 1954, ss. 168-220; Idem: The objectivistic theory of instinct. In: P.P. Grassé (ed.): L'Instint dans le Comportement des Animaux et de l'Homme. Paris 1956, ss. 51-76; Idem: Methoden der Verhaltensforschung. In: Kükenthals Handb. d. Zool.., 8, 10, 1957 Lief. 1, ss. 1-22; Idem: The evolution of behavior. Sci. Am., 199, 1958, ss. 67-78; Idem: Psychologie und Stammesgeschichte. In: Evolution der Organismen hrsg. von G. Heberer. Stuttgart 1959; Idem: Phylogenetische Anpassung und adaptive Modifikation des Verhaltens. Z. Tierpsychol., 18, 1961, ss. 139-187; Idem: Über tierisches und menschliches Verhalten - Aus dem Werdegang der Verhaltenslehre, Bd. 1, 2. München 1965; Idem: Evolution and Modification of Behavior. Chicago 1965; Idem: Innate basis of learning. In: On the Biology of Learning ed. by H. Pribram. New York 1969; Idem: Der Mensch, biologisch gesehen: Eine Atwort an Wofgang Schmidbauer. Studium Gen., 24, 1971, ss. 495-515; Idem: Die Naturwissenschaft vom Menschen. Eine Einführung in die vergleichende Verhaltensforschung. Das russische Manuskript 1944-1948. Aus dem Nachlaß herausgegeben von Agnes von Cranach. München 1992, ss. 429.

K. Lorenz und N. Tinbergen: Taxis und Instinkthandlung in der Eirollbewegung der Graugans. Z. Tierpsychol., 2, 1938, ss. 1-29.

O. und M. Heinroth: Die Vögel Mitteleuropas in alle Lebens- und Entwicklungsstufen photographisch aufgenommen und in ihrem Seelenleben bei der Aufzucht vom Ei ab beobachtet. Bd. 1-4. Berlin 1924-1933 (nowe wydanie Berlin 1969).

[opracowania:] A. Nisbett: Konrad Lorenz. London 1976; J. Dobrzańska, J. Dobrzański: Nienaukowa krytyka. W związku z krytyką książki K. Lorenza „Tak zwane zło” przez A. Madejskiego. Studia Filoz., 1976 Nr 8, ss. 125-132; A. Pobojewska: Konrada Lorenza koncepcja genezy kultury. Zesz. Nauk. U Łódzk., ser. I, 1978 z. 24, ss. 21-39; Idem: Filozofia przyrodnika. Studia Filoz., 1980 Nr 11, ss. 147-162; Idem: Metodologia przyrodnika. Studia Filoz., 1982 Nr 1-2, ss. 77-92; K. Szewczyk: Model wrodzonego zachowania się zwierząt. Wstęp do rekonstrukcji na podstawie pism Szkoły Lorenza-Tinbergena. Studia Filoz., 1980 Nr 2 (171), ss. 25-38; Idem: Popędy, rozum i kultura. Studia Filoz., 1980 Nr 3, ss. 95-105; M. Ridley: Lorenz, Konrad Zacharias (1903-). W: The Oxford Companion to Animal Behaviour ed. by D. McFarland. Oxford: Oxford Univ. Press 1981, ss. 356-358; K. Szewczyk: Duch ludzki, kultura i cywilizacja w ujęciu Konrada Lorenza. Studia Filoz., 1984 Nr 10, ss. 83-95; E. Kośmicki: Biologiczne koncepcje zachowania. Warszawa-Poznań 1986; Idem: Uwagi o życiu i dziele Konrada Lorenza. Kosmos, 38, 1989 Nr 4 (2075), ss. 423-428; Z. Łepko: Antropologia Konrada Lorenza. W: Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody pod. red. M. Lubańskiego i Sz. W. Ślagi, t. 13, Warszawa 1991, ss. 157-279, 283-284.

Etologia
Aktualności
Piśmiennictwo behawioralne
Rocznice

Back to home page, Nencki home page