POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

POLISH ETHOLOGICAL SOCIETY

Antoni Ferdynand Ossendowski

Ossendowski, Ferdynand Antoni (sam podpisywał się: Antoni Ferdynand) (1878-1945), pol. geograf i pisarz. Gimnazjum rozpoczął w Kamieńcu Podolskim, a ukończył w Petersburgu. Zainteresowania naukami przyrodniczymi sprawiły, że zapisał się na wydział matematyczno-fizyczny Uniw. Petersburskiego, gdzie zaczął studiować chemię. Został asystentem prof. Szczepana Zalewskiego. Jednak już wtedy wiele podróżował. Matyszewska (2002) pisze: „uczestniczył w wyprawach naukowych do obwodu donieckiego, w Ałtaj, na zachodni kraniec Kaukazu, do Soczi i Tuapse, w limany Dniestru, nad Jenisiej i w okolice Bajkału. Opis podróży po Ałtaju i Kraju Ussuryjskim wydał w roku 1899. Latem angażował się na statki [...] jako... pisarz okrętowy. [...] Uczestnicząc w rejsach na trasie Odessa–Władywostok opłynął prawie całą Azję. [...] Zwiedził Indie, Japonię, Chiny i wyspy archipelagu Indonezyjskiego. Plonem parotygniowej (sic) podróży do Indii jest powieść Chmura nad Gangesem. Otrzymał za nią nagrodę petersburskiego Towarzystwa Literackiego [...]. W latach 1899-1901 zmuszony do opuszczenia Rosji” za udział w zamieszkach studenckich udał się do Paryża, gdzie kontynuował naukę chemii i fizyki na Sorbonie. Tu poznał Marię Skłodowską, a jego mistrzami byli profesorowie Trost i Marcelin Berthelot, wybitny uczony. Jedynym – pośrednim – dowodem uzyskania przed ćwierćwieczem w Rosji stopnia naukowego przez Ossendowskiego, było przyjęcie 10-IV1901 w Paryżu «doktora nauk Antoniego Ferdynanda Ossendowskiego w poczet członków Akademii» (officier d'Academie) za przedstawienie pracy o alotropii związków srebra. Ossendowski został asystentem wydz. fiz.-mat. Uniw. Petersburskiego, a w 1901 roku został „zaproszony przez prof. Zalewskiego na stanowisko docenta w świeżo otwartym Instytucie Technologicznym w Tomsku, gdzie prowadził wykłady z fizyki i chemii fizycznej”, a w Akademii Rolniczej wykładał chemię i geografię ekonomiczną. Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej zorganizował w Charbinie (Mandżuria – wówczas pod wływami rosyjskimi; była tam znaczna kolonia polska) bazę dla poszukiwań surowców mineralnych i roślinnych i Centralne Laroratorium Techniczno-Badawcze. „Przez pewien czas pełnił obowiązki sekretarza władywostockiej filii Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Odbywał podróże służbowe do Korei i na Sachalin, do Mandżurii i do Kraju Ussuryjskiego nad Amurem nad morze Beringa i do brzegów Oceanu Lodowatego”. Za udział w zamieszkach został skazany na śmierć, a po złagodzeniu kary przebywał w więzieniu 1904-1907, potem tułał się na granicy nędzy. W 1911 wydał książkę W ludskoj pyli, która doczekała się wielu wydań. Przedzierżgnął się w publicystę i dziennikarza, włączył się też w działalność polityczną na szerokim froncie – sięgającym po Stany Zjednoczone AP (Michałowski 1990, ss. 12-24). Po powrocie do kraju w 1922 wykładał w Wolnej Wszechnicy Polskiej, był też prof. Wyższej Szkoły Wojennej i Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie. Znowu wiele podróżował - tym razem z wyboru, m.in. do Afryki. Rozgłos przyniosła mu opublikowana w 1922 w Nowym Jorku książka Beasts, Men and Gods [wyd. pol.: Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów (konno przez Azję Centralną). Warszawa 1923 i poprawione wyd. - 1925, reprint 1990], w której m.in. opisuje swoje spotkanie z samozwańczym przywódcą niepodległej Mongolii, „krwawym” baronem Romanem Ungernem von Sternbergiem, z którym w tym czasie spotkał się także inny polski podróżnik, Kamil Giżycki - i z którym połączyła go legenda (zob. W. St. Michałowski: Testament barona), że obaj znali miejsce ukrycia skarbów krwawego barona (por. Michałowski, op. cit., ss. 25-42). Książka ta wywołała kontrowersje: krytykę realiów geograficznych, przyrodniczych i etnograficznych ogłosił szwedzki podróżnik Sven Hedin (Ossendowski und die Wahrheit. Leipzig 1925), a także Władysław Kotwicz (Jeszcze raz w sprawie Ossendowskiego. Przegl. Orientalistyczny, 1972 Nr 2); omawia to Michałowski (op. cit., ss. 43-61), niemniej znalazły się w niej interesujące opisy zachowania się zwierząt, jak walki świstaka z polującym nań orłem (ss. 236-238), obyczajów robienia zapasów zimowych pożywienia przez polnika („szczura stepowego”: ss. 239-240) oraz współżycia imurana ze skowronkiem (ss. 238-239). Książki Ossendowskiego są cenione przez myśliwych za piękne i rzetelne opisy polowań.

W. Michałowski: Tajemnica Ossendowskiego. Warszawa 1990; E. Matyszewska: Wielkie i małe łowy. Łowiec Polski, 2002 Nr 5 (1872), ss. 44-45.

Etologia
Pory Roku
Rocznice
Aktualności
Historia polskiej etologii
Piśmiennictwo behawioralne
Pracownia Etologii

Back to home page, Nencki home page