POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

Réné A. F. de Réaumur

Réaumur, Réné Antoine Ferchault de [wym. Reomű'r] (1683-1757), franc. fizyk i przyrodnik, powszechnie znany jako wynalazca (1730) termometru spirytusowego z 80-stopniową skalą temeratur, z zerem w punkcie topnienia lodu (stopień Réaumura, °R - zob. niż.); oprócz fizyki interesował się również biologią, a zwłaszcza obyczajami owadów. W latach 1734-1742 wydał w Paryżu słynne 6-tomowe dzieło Mémoires pour servir `a l'histoire des insectes, której V tom poświęcił pszczołom (wspomina o nim J.-H. Fabre w Dziwach instynktu u owadów i pająków, wyd. 2. Warszawa 1948, ss. 177-179); w t. VI opisał trofalaktyczne karmienie larw os. Jako pierwszy skonstruował obserwacyjny szklany ul, w którym oberwował pszczołu w swej pasiece w Charenton. Dzięki niemu stwierdził, iż matka (królowa) jest jedyną sprawną samicą i że pełni wyłącznie funkcje rozrodcze, podczas gdy wszystkie inne czynności spełniają robotnice. Interesowała go również budowa plastrów pszczelich: na podstawie obliczeń matematyka Koeninga wykazał, że architektura plastra jest najekonomiczniejsza - dając największą pojemność komórek przy najmniejszym zużyciu wosku. Położył podwaliny pod myrmekologię. „Na brulion jego dzieła Histoire des Fourmis, znaleziony wśród innych jego pośmiertnych rękopisów [a pochodzący zapewne z okresu X. 1742-I.1743], zwrócił uwagę Flourens w 1860 r., lecz później zapomniano o tym zupełnie. Odkrył go ponownie w 1925 r. wielki myrmekolog amerykański W. M. Wheeler i ogłosił w New-Yorku w roku następnym, zaopatrzywszy tekst francuski w przypisy i tekst angielski. [(Histoire naturelle des Fourmis / The Natural History of Ants.) We Francji po raz pierwszy wydał go E.L. Bouvier w 1928]. Znajdujemy tu w zarodku, a czasem nawet w stanie doskonałego rozwoju zagadnienia, o których, zdawałoby się, pomyślały dopiero czasy ostatnie. Ta mała rozprawka, zresztą nie wykończona, która liczy zaledwie setkę stron, stawia myrmekologię na poziomie dążeń jak najbardziej nam współczesnych. [...] Przede wszystkim podaje myśl obserwowania mrówek w tak zwanych przez niego poudriers (piaseczniczkach), czyli, jak to sam określa, «w butelkach szklanych takich samych, jakich używa się w gabinetach osobliwości, a opatrzonych szyją prawie tej samej średnicy, co dno». [...] Rozumie znaczenie oraz istotę zjawiska lotu weselnego i pierwszy ustala, że samice mrówek posiadają skrzydła, które tracą rychło po zapłodnieniu. [...] Opisuje, w jaki sposób zapłodniona samica zakłada gniazdo. Obserwuje zjawisko składania jaj i przewiduje endosmozę, która tłumaczy nam tajemnicę ich wzrostu. Opisuje, w jaki sposób larwa przędzie swój kokon [recte oprzęd - przyp. mój, JAC] [...]. Nie pomija też wydzielania płynnego pożywienia z wola. [...] Przeczuwa nawet [...] fototropizm, który gra tak ważną rolę w pierwszych przejawach życia [...]” (Maeterlinck  1947, ss. 9-10); por. P. Huber, T.C. Schneirla

M. Maeterlinck: Życie mrówek (La vie des Fourmis). Poznań 1931, wyd. 2. Mikołów 1947.

stopień Réaumura (°R) [czyt. Reomü'r], jednostka miary temperatury [nie: ciepła!] w osiemdzięsięciowej skali Réaumura; wprowadził ją francuski fizyk i przyrodnik Réné Antoine de Réaumur (1683-1757); ustalił ją w ten sposób, by jej punkt zerowy (0°C) odpowiadał temperaturze zamarzania chemicznie czystej wody, zaś 80°C temperaturze wrzenia tejże wody pod normalnym ciśnieniem (1 atmosfery, tj 101 325 Pa); relacja stopnia tej skali do stopnia w skalach Celsjusza (Kelwina) i Fahrenheita jest

1°R = 8/10°C = 0,8°C = 0,8 K = 2,25°F

natomiast relacja liczby stopni w skali Réaumura do liczby stopni w skali Celsjusza i Kelvina jest

t°R = 1,25 t°C = 1,25 t K + 273,15

a do skali Fahrenheita

t°R = (t°F - 32) = 0,4(4) t°F - 32;