POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

Erich Wasmann

Wasmann, Erich (T.J.) (1859-1931), niem. biolog i zoopsycholog, od 1875 jezuita; od 1910 wykładał w Kolegium Jezuickim w Walkenburgu (Holandia), przeciwnik teorii Darwina; starał się pogodzić odkrycia nauk przyrodniczych ze światopoglądem chrześcijańskim; zasłużył się badaniami nad obyczajami, instynktem i inteligencją u zwierząt, jest też autorem licznych monografii zwł. dotyczących życia i obyczajów mrówek i termitów. „Uchodzi on za jednego z najznakomitszych znawców mrówek, [...] ma niezaprzeczony talent obserwatorski. [...] Podług Wasmanna «uczenie się» odbywa się w sześcioraki sposób: 1^o drogą wprawy wskutek powtarzania pewnych odruchów, 2^o drogą kojarzenia czuć (należą tu «essays and errors» [zob. próby i błędy przyp. JAC]), 3^o drogą odkrycia związku między przyczyną a skutkiem, 4^o drogą instynktowego naśladowania, 5^o drogą tresury, 6^o drogą nauczania.  Trzy pierwsze sposoby odpowiadają samouctwu, trzy ostatnie wymagają pośrednictwa innej istoty, zwierzęcia lub człowieka. Zwierzęta, niezależnie od stopnia ich uzdolnień psychicznych, ujawniają jedynie pierwszą, albo 1-szą i 4-tą, albo 1-szą, 2-gą i 5-tą jednocześnie z tych form «uczenia się» (Lernen [niem. przyp. mój, JAC]). Nigdy jednak u zwierząt nie można dowieść 3-ej i 6-ej formy, które właśnie odpowiadają istnieniu rozumu, inteligencji. Wasmann wnosi stąd i to jest podstawowy jego pogląd że istnieje przepaść między psychiką zwierząt a ludzi” (Bohn-Drzewina 1932, s. 531-532; na końcu autorka dodaje: „Zobaczymy jednak niżej, że małpy człekokształtne zdolne są uchwycić związek między przyczyną a skutkiem” mając na myśli wyniki badań R.M. Yerkesa). W badaniach mrówek „Wasmann zajął się głównie rasami [recte gatunkami przyp. mój, JAC] mrówek niewolniczych i poświęcił 30 lat niezwykle trudnym [...] badaniom nad pasożytami mrowisk„ (Maeterlinck  1947, ss. 12-13). Jego dzieło o mimikrze mrówek (1925) jest dotychczas najkompletniejszą pracą o owadach myrmekofilnych.

Der Trichterwickler. Eine naturwissenschaftliche Studie über den Tierinstinkt. Münster 1884; Die zusammengesetzten Nester und gemischten Kolonien der Ameisen. Münster i. W. 1891; Das Gesellschaftsleben der Ameisen. Münster 1891, 2. Aufl. 1915; Kritisches Verzeichnis der myrmecophilen und termitophilen Arthropoden. Mit Angabe der Lebensweise und mit Beschreibung neuer Arten. Berlin 1894; Vergleichende Studien über das Seelenleben der Ameisen und der höheren Tiere. Stimmen aus Maria Laach. Ergänzungs-Heft 70, 1897, 2. Aufl. Freiburg 1900; Instinkt und Intelligenz im Tierreich. 1897, 3. Aufl. Freiburg i. Br. 1905; Eine neue Reflextheorie der Ameisenlebens. Biol. Zbl., 1898; Die psychischen Fähigkeiten der Ameisen. Mit einem Ausblick auf die vergleichende Tierpsychologie. Zoologica, 26, 1899, ss. 1-133 (2. Aufl., Zugleich 164, Beitrag zur Kenntnis der Myrmekophilen und Termitophilen. Stuttgart 1909); Vergleichende Studien über das Seelenleben der Ameisen und der höheren Tiere, 2. Aufl. Freiburg 1900; Nervenphysiologie und Tierpsychologie. Biol. Zbl., 21, 1901; Noch ein Wort zu der Reflextheorie. Biol. Zbl., 22, 1902; Kampf um das Entwicklungsproblem; Zur Kontroverse über die psychischen Fähigkeiten der Tiere, insbesondere der Ameisen. Natur u. Schule, 1904; Biologie und Entwicklungstheorie 1904, 3. Aufl. 1906; «Menschen» und Tierseele 1904, 7. Aufl. 1921; Instinkt und Intelligenz im Tierreich 1897, 3. Aufl. 1905; Die moderne Biologie, 3. Aufl. Freiburg 1906 (wyd. pol.: Biologia nowoczesna a teoria rozwoju. [Bibl. Dzieł Chrześcijańskich]. Warszawa 1913); Der Kampf um das Entwicklungsproblem in Berlin 1907; Trzy odczyty o ewolucji. [Bibl. Prądu Nr 1]. Warszawa 1910; Die Ameisen und ihre Gäste 1911; Gibt es erbliche Instinktvariationen im Verhalten der Ameisen gegenüber ihren Gästen? Zool. Anz., 37, 1911, Nr. 1; „Intelligenz” und Orientierungsvermögen bei Tieren. Stimmen der Zeit. Freiburg i. Br. 1915; Das Gesellschaftsleben der Ameisen. Münster 1915; Die Zusammen­bruch der Krallschen Tierpsychologie. Stimmen der Zeit. Freiburg i. Br. 1917; Die Gastpflege der Ameisen, ihre biologischen und philosophischen Probleme. Berlin 1920; Das Problem der Gastpflege  der Ameisen 1920; Die Probleme in der Gastpflege der Ameisen. Stimmen der Zeit, Freiburg i. Br. 1921; Eine interessante Instinktregulation bei Ameisen (Lasius niger Nyl.) Atti R. Acc. Lincei. Rend. Roma, 76, 1923; Die Ameisenmimikry. Berlin 1925.

A. Bohn-Drzewina: Psychologia porównawcza zwierz¹t. W: Poradnik dla samouków, t. X: Zoologia II: Histologia, fizjologia zwierząt, embriologia, psychologia porównawcza zwierząt. Warszawa 1932, ss. 506-554; Wasmann-Festband. Zool. Anz., 82, 1929; M. Maeterlinck: Życie mrówek (La vie des Fourmis). Poznań 1931, wyd. 2. Mikołów 1947.

Opracował J. A. Chmurzyński © (e-mail:j.chmurzynski@nencki.gov.pl), realizacja: J. Osmulska 9 luty 2006 r.

Historia polskiej etologii
Etologia
Aktualności
Piśmiennictwo behavioralne
Rocznice
Pory Roku

Back to home page, Nencki home page