POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

Bernhard Grzimek

Grzimek, Bernhard [Klemens Maria] [wym. po polsku!] (1909–1987), urodzony w Neisse (obecnie: Nysie, na Górnym Śląsku), niem. weterynarz, działający jako zoolog i etolog bardzo popularny wskutek częstych wypowiedzi telewizyjnych i jako autor filmów o zwierzętach, a także znany także i u nas – ze swych afrykańskich podróży (także własną awionetką) w sprawie ochrony dzikich zwierząt, zwłaszcza wielkich stadnych antylop, jak gnu. Szczególnie zasłużył się wykazując błędne wyznaczenie pierwotnych granic rozciągniętego równoleżnikowo Parku Narodowego Serengeti w Tanzanii, w których nie mieściły ich południkowe sezonowe wędrówki (zob. Serengeti nie może umrzeć. Warszawa 1968), co doprowadziło do zmiany kształtu tego rezerwatu. Jest też powszechnie znany w Niemczech jako zoolog: redagował bowiem monumentalną, obejmującą ponad 10.000 wielkoformatowych stron encyklopedię Grzimeks Tierleben (Życie zwierząt Grzimka).

Grzimek studiował (1928-1932) medycynę weterynaryjną – początkowo w Lipsku, a następnie w Berlinie, po czym 1933 uzyskał stopień doktorski. Ponieważ jego ojciec już nie żył, od 18 lat życia pracował jako kierownik zakładu rolnego z fermą drobiarską i szparagarnią.. W latach 1933–1937 pracował jako rzeczoznawca i referent instytucji żywieniowej, a następnie – do upadku III Rzeszy 8.V.1945 – jako radca w ministerstwie wyżywienia Rzeszy, zajmując się przede wszystkim zwalczaniem zarazy bydła i ptactwa domowego, jak i poprawą warunków magazynowania jaj wskutek czego psuły się aż 500 razy rzadzej (!).

Obok tej pracy dla chleba Grzimek zajmował się pracą na zachowaniem się zwierząt, w szczególności małp człekokształtnych i wilków. Jej wyniki publikował m.in. w renomowanym niem. czasopiśmie Zeitschrift für Tiersychologie (do końca II wojny świat. Niemcy odgrywały wiodącą rolę w psychologii zwierząt. U lisa opisał (1944) zjawisko, które nazwał Radfahrer Reaktion („reakcja rowerzysty”; nazwa ta nie przyjęłą się i np. Heymer (1977) po ang. użył na to wyrażenia redirected aggression to an inferior). Chodzi tu o transfer otrzymanego grożenia od osobnika wyższego rangą w hierarchii społ. ku podporządkowanemu; tak np. gdy kierownikowi zmyje głowę dyrektor, ten pierwszy „odwzajemnia się”... referentowi. Ponadto Grzimek pisał popularne artykuły z tej dziedziny do ukazujące się we Frankfurce n. Menem gazety Illustrierte Blatt.

Podczas wojny Grzimek został weterynarzem w wehrmachcie i wykorzystał tę okoliczność m.in. na studia widzenia barwnego oraz zdolności powrotu do domu u wojskowych koni. Poza tym pracował na słoniach. Było to możliwe, ponieważ jego miejscem służby wojskowej był Berlin. Nadal był czynny w ministerstwie wyżywienia Rzeszy.

Ponieważ Grzimek wielokrotnie przetrzymywał Żydów i zaopatrywał ich w żywność, gestapo zaczęło na początku 1945 przeszukiwać jego mieszkanie. Wskutek tego Grzimkowie uciekli z Berlina najpierw do Detmolda, a w marcu do Frankfurtu n. Menem, gdzie już były oddziały amerykańskie. Tam, znany mu dawny główny kierownik Illustrierte Blatt był tymczasowym burmistrzem, toteż w kwietniu przyjął go na osobistego referenta i mianował szefem miejscowej policji. Grzimek wszakże odrzucił tę propozycję i od 1 maja 1945 został dyrektorem frankfurckiego Zoo. Zaczął więc odbudowę zniszczonego ogrodu zoologicznego w nowej lokalizacji, na obrzeżach miasta która była zamierzona już w 1926 r. W końcu 1947 sąd odrzucił amerykańskie zarzuty przynależności Grzimka do NSDAP. Dzięki temu mógł pozostać na stanowisku dyroktora Zoo aż do emerytury w 1974, a do śmierci był prezesem Frankfurciego Towarzystwa Zoologicznego. W latach 1970-1973 był pełnomocnikiem rządu Republiki Federalnej do spraw ochrony przyrody, a w 1975 był współzałożycielem Niemieckiego Związku Ochrony Przyrody i Środowiska.

Na początku lat 1950ch Gernhard Grzimek odbył wyprawę do Afryki po zwierzęta dla swojego Zoo oraz dla obserwacji ich życia w naturze, aby móc opracować najlepszy warunki dla ich pobytu w Zoo. To doświadczenie zrodziło jest regularny kontakt z telewizją, w której najbardziej znana była seria 150 audycji Miejsce dla zwierząt. Z kolei w wyniku projektu Serengeti, w czasie którego oblatywali jego stepy małą awionetką, powstały książka i film pt. Kein Platz für wilde Tiere („Nie ma miejsca dla dzikich zwierząt); film nagrodzono w Berlinie Złotym Niedźwiedziem. Była to kariera dość podobna do Bengta Berga. W 1959 powstał inny nagrodzony film „Serengeti nie może umrzeć, wydano również taką książkę, która została przetłumaczona na wiele języków – w tym na polski. W czasie pracy nad tym tematem zginął w katastrofie owej awionetki współpracujący z Bernhardem syn Michael. Przy jego grobie koło krateru Ngorongoro spoczęły w 1987 prochy ojca. Przypomina to inny grób, na Antarktydzie, naszego bodaj najlepszego filmowca przyrody i zwierząt Włodzimierza Puchalskiego.

Wyrazem uznania dla dzieła Bernharda Grzimka jest doktorat honorowy Uniwersytetu Humboldta w Berlinie (1960), tytuły profesora honorowego wydziału weterynaryjnego Uniwersytetu Justusa Liebiga w Giessen (1960) i Uniwersytetu Łomonosowa w Moskwie (1981).

Die Radfahrer-Reaktion. Z. Tierpsychol., 6, 1944, ss. 41-44; Ein Fohlen, das kein Pferd kannte. Z. Tierpsychol., 6, 1949, ss. 391-405; Affen im Haus. Stuttgart 1951; Beobachtungen an Schimpanses, Pan tr. troglodydes (Blumenbach, 1775) in den NImbabergen. Säugetirkdl. Mitt.., 1, 1954, ss. 1-5.

A. Heymer: Ethologisches Wörterbuch. Berlin u. Hamburg 1977.

Na podstawie hasła w Wikipedia.de opracował Jerzy A. Chmurzyński (e-mail: j.chmurzynski@nencki.gov.pl) 6 lutego 2007 r.

Etologia
Pory Roku
Rocznice
Aktualności
Historia polskiej etologii
Piśmiennictwo behawioralne
Pracownia Etologii

Back to home page, Nencki home page