POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE POLISH ETHOLOGICAL SOCIETY

WIERCIŃSKI, Andrzej [Kazimierz] (1930-2003), prof., pol. antropolog i religioznawca; w czasie studiów był (1949-50) asystentem Inst. Nauk Antropologicznych i Etnologicznych Tow. Nauk. Warszawskiego, a 1950-51 z-cą asystenta na UW; po ukończeniuu (1951) studiów wyższych na Wydz. Mat.- Przyrodn. Uniwersytetu Warszawskiego u ks. dr B. Rosińskiego, który wówczas był z-cą prof. UW i kierownikiem Zakł. Antropologii, kontynuował pracę w tym zakładzie, 1951-52 jako asystent. 1952-57 st. asystent; stopień kandydata nauk (wzorowany na nauce rosyjskiej ówczesny odpowiednik poprzedniego i obecnego doktoratu) uzyskał w 1957 na Uniwersytecie Łódzkim, po czym 1957-68 był adiunktem na UW; w 1968 uzyskał stopień docenta habilitowanego (obecnego dr hab.) na Uniwersytecie Wrocławskim. Po trudnym okresie dla wyższych uczelni ucisku ideologicznego w czasach komunistycznych, kiedy Rosiński został zwolniony, utworzył Pracownię Antropologiczną przy Kat. Archeologii Pierwotnej i Wczesnośredniowiecznej Polski UW (której został kierownikiem jako st. wykładowca w 1968), przekształconą następnie w Zakład Antropologii Historycznej Instytutu Archeologii na Wydz. Historii UW, tu został profesorem nadzw. (1978-83), a następnie zwyczajnym, będąc kierownikiem Zakładu w latach 1968-2000. Oprócz tego od 1975 pracował także w Wyższej Szkole Pedagogicznej (od 2000 Akademii więtokrzyskiej) w Kielcach, gdzie od 1993 do śmierci kierował Katedrą Antropologii Ogólnej na Wydziale Administracji i Zarządzania. Od 1987 był też wykładowcą w Instytucie Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Prowadził serie wykładów na 13 zagranicznych uniwersytetach, m.in. na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie, w Narodowym Instytucie Antropologii i Historii w Meksyku, w waszyngtońskim Smithsonian Institution, w paryskiej Sorbonie, a także w Kairze, Turynie, Moguncji, Bordeaux, Tbilisi, Nowym Orleanie, Chicago i Los Angeles. Był znakomitym kierownikiem "badań terenowych - to on wymyślił i poprowadził Pierwszą Arabsko-Polską Wyprawę Antropologiczną do Egiptu (1958-59), dokonał prekursorskich prac w Meksyku (1966)" (Ziółkowski 2003); był też współzałożycielem Oddziału Polskiego The Explorers Club. A. Wierciński prowadził ogromnie intesywną, bogatą i rozległą działalność intelektualną: sam mawiał, że - magisterium ma z filozofii (taki stopień do 1952 r., przed reformą otrzymywało się na wszystkich wydziałach uniwersyteckich poza teologią, medycyną i farmacją), jest doktorem nauk przyrodniczych, a profesorem nauk humanistycznych. Zostawił ok. 200 prac z zakresu antropologii fizycznej i historycznej (np. nad zmianami mikroewolucyjnymi w Polsce od neolitu po współczesność), interesował się też antropologią historyczną i kulturową - publikując prace i artykuły z zakresu zróżnicowania rasowego człowieka, etnogenezy Słowian, oraz starożytnego Egiptu i przedhiszpańskiego Meksyku - dla etologów interesujące są zwłaszcza jego dociekania dotyczące rozwoju umysłowego człowiekowatych w antropogenezie oraz oryginalna, funkcjonalna teoria kultury. W konstruowaniu swych poglądów w tym zakresie wykorzystał idee Carla Gustava Junga (archetypy i personę), a także - odpowiadające mu ze względu na graficzne przedstawienia w schematach blokowych - Jerzego Konorskiego (1969) i Mariana Mazura (1976). Swoistą summę swoich przemyśleń i odkryć zawarł w cyklu wykładów w ramach "Studium o wychowaniu" prowadzonych dla Warszawskiego Centrum Studenckiego Ruchu Naukowego przez Zarządzie Gł. SZSP na Wydziale Młodych Pracowników Nauki, następnie opublikowanych (1981). Z kolei świetna Magia i religia. Szkice z antropologii religii to owoc jego zainteresowań antropologią kulturową. Udało mu się połączyć dwa, zdawałoby się nie przystające do siebie, podejścia badawcze nauk biologicznych i wiedzy humanistycznej" (Ziółkowski, op. cit.). W poszukiwaniu "istoty człowieka" powołał w 1992 przy współudziale swej żony, dr hab. Aliny Wiercińskiej, prof. w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Kielcach i prac. Państw. Muzeum Archeologicznego w Warszawie oraz przy żywym i czynnym poparciu piszącego te słowa, Multidyscyplinarny Zespół UW/PMArch. do Badań nad Osobliwością Gatunkową Człowieka, którego był przewodniczącym (na wiceprzewodniczącego desygnując etologa, J.A. Chmurzyńskiego, a na sekretarza A. Wiercińską) - który to zespół działając w trybie seminaryjnym gromadził matematyków, astronomów, biologów, archeologów, etnologów i filozofów. Według samego Wiercińskiego "osobliwość natury gatunkowej człowieka zasadza się na jego polaryzacji na psycho-cielesną stronę zwierzęcą, niejako ewolucyjnie «gotową», i na psycho-mózgowy potencjał człowieczeństwa, którego «rozpływ» (realizacja) modyfikuje stronę zwierzęcą" (Wierciński 1994, s. 27); w pierwzej ważną rolę odgrywają instynkty. W ostatnich latach organizował w Kielcach doroczne konferencje poświęcone tradycyjnym systemom wartości, które ujmował w ulubione przez siebie przejrzyste dychotomie - «Dobro i Zło», «Prawda i Fałsz», «Piękno i Brzydota», «Porządek i Bezład»" (Ziółkowski, op. cit.); w dniu śmierci zdążył jeszcze podpisać rachunki po zakończonej przeddzień ostatniej konferencji poświęconej «Naturze Czasu». A. Wierciński był członkiem 11 zagranicznych towarzystw naukowych, w tym czł. założycielem European Anthropological Association i czł. honor. Accademia Ligure di Scienze e Lettre Genova. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1973), Krzyżem Kawalerskim (1980) i Komandorskim (2000) Orderu Odrodzenia Polski, Medalem KEN (1981). Był człowiekiem o wielu niezwykłych cechach: prócz tytanicznej pracowito ci znany był z nonkonformistycznych poglądów - np. wspomniany zespół prowadził na zasadzie starożytnej akademii, jako grono uczniów wokół mistrza, zawsze też mówił, iż uczony nie powinien wszystkiej wiedzy udostępniać profanom (co zyskało mu żartobliwe określenie "polskiego szamana"). Miał szczególną charyzmę jako wykładowca: porywał słuchaczy fascynującą tematyką, niezwykłym podejściem i urzekał precyzją wypowiedzi - przy czym do swego języka naukowego wprowadził wiele nowych określeń (jak. ‘normotyp kulturowy’ oraz ‘ideologiczny podsystem sterujący’ kultury) lub choćby definisji zastanych terminów, które też wykorzystywał z niezłomną konsekwencją (nawet wbrew obecnym słuchaczom), dzięki czemu nigdy nie popełniał wieloznaczności, choć często czyniło to, że tok wykładu był bardzo trudny i hermetyczny. Powodowało to wyra ną polaryzację osób, które się z nim zetknęły - na zafascynowanych i przeciwników; bodaj nie było wśród nich "letnich" wobec niego. Nawet wolny czas Wierciński często spędzał na rozrywce intelektualnej: w ostatnich latach życia coraz intensywniej zajmując się gematrią (tj. pokrewieństwami znaczeniowymi słów z hebrajskiej [i greckiej] Biblii opartymi na jednakowych wartościach liczbowych obliczonych z sumy wartości składających się na nie liter alfabetu (zob. 1990 a, 2001; por. też Zaderecki 1994, zwł. s. 23). Pozostały wolny czas spędzał nad lekturą książek.       

Aktualny stan badań etnogenezy Słowian w antropologii. Slavia Antiqua, 20, 1973, ss. 15-27; Antropologiczna definicja kultury. Problemy, 1977 Nr 377, ss. 27-30; Ontogenetic retardations and human evolution. Int. Symp. on Natural Selection, Liblice, Praha 1978, ss. 277-301; Antropogeneza - ewolucja cywilizacji [Studium o Wychowaniu, z. 3]. Warszawa 1981; Antropologiczne ujęcie kultury i ewolucji kulturowej. W: Wizje człowieka i społeczeństwa w teoriach i badaniach naukowych pod red. S. Nowaka. Warszawa 1984, ss. 66-82; Ewolucja magii i religii (Materiały do wykładów), cz. I. Warszawa 1989, cz. II. Warszawa 1992; Arka Noego. Słowo mówione i pisane. Arcanum, 1990 a Nr 2, ss. 14-19; On the concepts of the taxonomic distinction, nature and essence of Man. Human Evol., 7, 1992 Nş 3, ss. 41-47 (ang. wersja artykułu: O odrębności taksonomicznej, naturze i istocie gatunkowej człowieka. Problemy, 1990 b Nr 8 (528), ss. 4-190); Magia i religia. Szkice z antropologii kultury. Kraków 1994; Krytyka krytyki New Age. W: Oblicze nowej duchowości pod red. M. Gołaszewskiej. Kraków 1995, ss. 65-83; Ewolucja funkcji psychicznych człowieka. Phaenomena [WSP w Kielcach], t. I, 1995, ss.43-54; Geneza i ewolucja mowy artykułowanej. Phaenomena, t. II Artykuły i studia, 1996, ss. 11-46; Człowiek i symbolizacja - credo antropologa. Miscell. Philosophica, 2, 5/1998 No. 3, ss. 7-24; Przez wodę i ogień. Biblia i Kabała. Kraków 2001.

J. Konorski: Integracyjna działalność mózgu. Warszawa 1969; M. Mazur: Cybernetyka i charakter. Warszawa 1976; C.G. Jung: Archetypy i symbole. Warszawa 1981; T. Zaderecki: Tajemnice alfabetu hebrajskiego. Warszawa 1994; M.Ziółkowski: Pożegnanie mistrza. Gazeta Wyborcza, 2003 (10-XII) Nr 287 (4498), s. 14.

Aktualności
Etologia
Historia polskiej etologii  

Back to home page, Nencki home page