POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE

POLISH ETHOLOGICAL SOCIETY

John B. S. Haldane

Haldane, John B[urdon] S[anderson] [wym.: Hóldejn] (1892-1964), bryt. biolog – genetyk, biometryk i fizjolog, popularyzator nauki, który otworzył nowe drogi badawcze genetyki populacyjnej i w dziedzinie ewolucjonizmu. W wieku ośmiu lat rozpoczął studia przyrodnicze jako asystent swego ojca, znanego fizjologa bryt., Johna Scotta Haldane'a, dopiero później zdobył formalne średnie wykształcenie klasyczne w słynnym Kolegium w Eton, zaś wyższe na Uniwersytecie Oksfordzkim w (1914, M.A. – Master of Art, odpowiednik naszego magisterium; po I Wojnie Światowej był członkiem (fellow) tamtejszego New College, po czym wykładał (1922-1932) na Uniwersytecie w Cambridge, Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley (1932) i – do emerytury – na Uniwersytecie Londyńskim (1933-1957). Haldane w 1930-ch latach uznał się za marksistę i dopiero pod wpływem wyniesienia przez komunistyczną partię w Sowietach Trofima Łysenki głoszącego skandaliczne pseudonaukowe poglądy w dziedzinie genetyki wycofał się z bezkrytycznego popierania linii partii. Pomimo to w 1957 z powodu swych lewicowych poglądów opuścił Wielką Brytanię wyemigrował do niepodległych Indii, gdzie spędził resztę życia; tu kierował państwowym Laboratorium Genetyki i Biometrii w Orissie.

Oprócz zagadnień genetyki populacyjnej, teorii działania enzymów i fizjologii człowieka Haldane podejmował problematykę z pogranicza etologii. W ogóle był człowiekiem wszechstronnym, łączącym zdolności literackie, szeroką wiedzę, sprawność analitycznego umysłu z siłą osobowości, co doprowadziło do wielu odkryć i stymulującego wpływu na całe pokolenie badaczy. Z najważniejszych dzieł Haldane'a należy wymienić Daedalus (1924), Animal Biology (wraz z bryt. ewolucjonistą Julianem. Huxleyem, 1927), The Inequality of Man (1932), The Causes of Evolution (1932), The Marxist Philosophy and the Sciences (1938), Science Advances (1947), i in.

Haldane m.in. zajmował się zagadnieniami mowy i porozumiewania się. Wraz z Heleną Spurway opracował (1954) metodę matematyczną do pomiarów ilości informacji przekazywanej przez przez taniec wywijany pszczoły miodnej oraz ślad zapachowy mrówki ognistej (ang. fire-ant) – zob. Wilson (1979, ss. 327-328, por. Chmurzyński 1976, ss. 407-408*). Opracowany na tej podstawie przez Jamesa Goulda (1975) wzór na obliczenie ilości informacji (I) dotyczącej każdego z elementów wskazywanych przez taniec (odległości, kierunku, rodzaju pożytku itd.) jest

gdzie R określa zakres sygnalizowanych wartości (np. od 0 do 360 kierunku względem azymutu Słońca), zaś jest odchyleniem standardowym rozsiewu rekrutacji. Tak obliczona wartość ilości informacji (I) dla oceny kierunku wynosi 4,5 bitów, gdyż ma przeciętną wartość 4 (zatem efektywność sterującej roli tańca pszczól odnośnie do kierunku ma w przybliżeniu dokładność 1 rumba czyli 11Ľ ); zakres wskazywanych tańcem odległości zawiera się w granicach 0–12 km**, przeciętna = 60 m, skąd I = 5,7 bit. Haldane wykazał niesłuszność tezy Roubauda i Wheelera, że trofalaksja (czyli karmienie się owadów społ. metodą „usta w usta”) stanowi siłę napędową ewolucji społecznej błonkówek, ale stwierdził, że jest jedynie jedną z form porozumiewania się i wymiany pokarmu; wskazał, że dla larw jest korzystna wymiana mało potrzebnego cukru na niezbędne białko; stosował w tym kontekście pojęcie altruizmu (1932), na długo przed Hamiltonem (1964). W tej książce (1932) wysunął i zinterpretował tzw. problem Haldane'a↓, dotyczący występowania cech altruistycznych. J.B.S. Haldane jest autorem fantastycznej książeczki dla dzieci, My friend Mr. Leakey (wyd. pol.: Mój przyjaciej pan Liki. Warszawa 1947), której głównym bohaterem jest fantastycznie potraktowany jego przyjaciel, Louis. Leakey (wym. Liki), przemycającej pewne informacje biologiczne, np. (s. 107) o różnicach anatomicznych pierwotnogębowców (Protostomia) i wtórnogębowców (Deuterostomia).

J.B.S. Haldane: The Causes of Evolution. London 1932; J.B.S. Haldane: Animal communication and the origin of human language. Sci. Progr., 43, 1955 No. 171, ss. 385-401; J.B.S. Haldane and H. Spurway: A statistical analysis of communication in Apis mellifera and a comparison with communication of other animals. Insectes Sociaux, 1, 1954 No. 3, ss. 247-283.

J.L. Gould: Honey bee recruitment: the dance-language controversy. Science, 189, 1975 No. 4204, ss. 685-693; J.A. Chmurzyński: Tajemnice tańców pszczół. (1) Jakie informacje niesie taniec werbunkowy? Kosmos A, 225, 1976 z. 5 (142), ss. 395-409; E.O. Wilson: Społeczeństwa owadów. Warszawa 1979.

—————

* Wskutek błędu drukarskiego na s. 408 o góry jest: "4 mln różnych zdań" zamiast 1 mln.

** W praktyce (w tańcu wywijanym) dolna granica wynosi 30-100 m.

Problem[at] Haldane'a, „problem wysunięty i zinterpretowany przez J.B.S. Haldane'a w 1932 r., dotyczący występowania cech altruistycznych, czyli cech wartościowych dla gatunku, ale niekorzystnych dla osobnika. Cechy takie powstają dzięki doborowi naturalnemu, działającemu wśród osobników spokrewnionych ze sobą (dobór krewniaczy). Przykład: ptak wydający krzyk ostrzegawczy na widok drapieżcy naraża swe bezpieczeństwo; jeżeli jednak ocalone przez niego osobniki są z nim spokrewnione, to istnieje duża szansa, że zawierają one wspólne z nim geny, warunkujące tego rodzaju zachowanie się; jeśli zysk tych genów [wskutek ocalenia wielu osobników] jest większy niż ich strata [spowodowana śmiercią jednego]. geny takie będą się utrzymywały w populacji” [z Krzanowskiej (1992) z drobnymi zmianami].

J.B.S. Haldane: The Causes of Evolution. London 1932; H. Krzanowska: Haldane'a problem. W: Leksykon Biologiczny pod red. C. Jury i H. Krzanowskiej. Warszawa 1992, ss. 237-238.

Etologia
Pory Roku
Rocznice
Aktualności
Historia polskiej etologii
Piśmiennictwo behawioralne
Pracownia Etologii

Back to home page, Nencki home page