|
POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNEPOLISH ETHOLOGICAL SOCIETY |
DIAN FOSSEY
Fossey,
Dian
(1932-1985), amer. etolog
- badaczka goryli,
jedna z trzech światowej sławy
badaczy obyczajów i zachowania się
małp człekokształtnych, autorytet biologii i
obyczajów goryla górskiego. Podobnie jak
Jane Goodall
była nowicjuszką w tym zakresie;
początkowo
pracowała z upośledzonymi dziećmi w San
Jose State College
prowadząc terapię zajęciową, którą ukończyła (1954) ze
stopniem
B.Sc.
(Bachelor of Science, bakałarza nauk [wyzwolonych]), następnie pracowała
w tej dziedzinie w szpitalu dzięcym w Louisville, Ky., odbyła też dwa lata
wstępnych studiów przedweterynaryjnych. W 1963 odbyła wycieczkę do wschodniej
Afryki, gdzie spotkała słynnego
antropologa,
Louisa S.B. Leakeya
i w górach Virunga,
jedynym miejscu w Afryce na pograniczu Ugandy, Zairu i Rwandy, gdzie żyło ok.
480 goryli górskich (Gorilla gorilla
beringei) miała okazję zetknąć się z tymi małpami człekokształtnymi;
powróciła do Stanów, ale w 1966 Leakey nakłonił ją do powrotu do Afryki w celu
długoletnich badań tych zwierząt w ich środowisku naturalnym; na ten cel zdobył
jej poparcie Narodowego T-wa Geograficznego (National Geographic Society);
w ten sposób została jednym z tzw. „aniołów Leakeya”. Na terenie Wulkanicznego
Parku Narodowego, na przełęczy między szczytami Karasimbi (4507 m. n.p.m.) i
Visoke (3711 m n.p.m.) założyła w 1967 ośrodek badawczy, który nazwała Karisoke Research Centre. Tam
-
w bardzo trudnych
warunkach, których nie mogła znieść większość odwiedzających ją studentów,
cierpiąc depresję i samotność, rozedmę płuc, ischias i bezsenność, a także
trudności ze zdobyciem prowiantu
-
rozpoczęła w swej pustelni obserwacje życia goryli oraz... walkę o ich
przetrwanie. Potwierdziła pogląd wysunięty po raz pierwszy przez Martina Elmera
Johnsona [1938], że goryl nie przypomina
bynajmniej filmowego King-Konga, lecz jest najbardziej pokojowo nastrojoną małpą
człekokształtną; dopiero pod koniec życia poznała inną stronę goryla-mordercy.
Weryfikowała też jedyne do tego czasu obserwacje George'a Schallera
(1963) nad gorylem górskim.
Najważniejszym jej odkryciem było stwierdzenie, że samice przenoszą się z grupy
do grupy dobrowolnie lub przez porwanie (są to małpy haremowe); częściej niż do
grupy samica przyłącza się do samca-samotnika, gdyż wtedy zajmuje
najwyższą pozycję w tworzonym przez niego haremie. Podobnie jak Jane
Goodall, nie mając stopnia magisterskiego
zaczęła w 1970 pracę
doktorską w
Sub-Department of
Animal Behaviour
uniwersytetu Cambridge w Madingley, kierowanym przez jednego ze
współtwórców
etologii,
W.H. Thorpe'a,
po czym w 1974 podjęła zajęcia
dydaktyczne w Cornell University nie przerywając swej pracy terenowej.
Jej zaangażowanie w ochronę goryli przed okrutnymi połowami kłusowników
produkującymi trofea z dłoni i głów goryli, a także na młode dla ogrodów
zoologicznych (niekiedy w tym celu odrąbującymi ręce trzymających je matek)
doprowadziło do śmierci Fossey z rąk
kłusowników (sprawców nigdy nie odnaleziono). Trzeba zresztą przyznać, że
Dian toczyła z nimi bezpardonową walkę
-
nie
tylko niszcząc wnyki i doły, ale też okaleczając ich bydło, torturując
schwytanych kłusowników, paląc ich chaty, a raz porwała dziecko jednego z nich.
Pojawiały się nawet głosy, by ją odwołać z Rwandy (czyt. Ruandy).
W 1967 Fossey założyła fundację Digit Fund, obecnie funkcjonującą pod
nazwą Dian Fossey Gorilla Fund
pod kierunkiem Dietera Steklista,
amerykańskiego antropologa; fundacja ta początkowo zbierała pieniądze na
walkę z kłusownikami, obecnie prowadzi także działalność edukacyjną dla dzieci z
rwandyjskich (czyt. ruandyjskich)
szkół podstawowych, a także szkół średnich oraz studentów. Goryl górski zdobył
sobie wreszcie uznanie Rwandyjczyków jako duża atrakcja turystyczna. Dian Fossey
pochowano na miejscu wśród grobów goryli pomordowanych przez kłusowników;
por. Biruté Galdikas-Brindamour
D. Fossey:
Living with Mountain Gorillas. W: The Marvels of Animal Behavior, New
York 1976, ss. 209-228; ponadto opublikowala dwa swoje artykuły w Nat.
Geogr.Magazine, 137,1970 No. 1 (January): Making friends with mountain
gorilla, ss. 48-67 i w 1971 (October), nadto w Nat. Geogr.,
140, 1971 Nş
4, s. 584; 159, 1981 No.
4,
s. 504.
M. Johnson:
Congorilla. Kraina karłów i goryli. [„Biblioteka
Podróżnicza”
Nr 17]. Warszawa
[1938]; G.B. Schaller: The Mountain Gorilla. Ecology and Behavior.
Chicago 1963; A. Leńkowa: Opiekunowie wielkich małp.
W: Idem: Pod znakiem pandy.
Warszawa 1985, ss. 179-196; Ewa Kołodziejak-Nieckuła: Anioły Leakeya.
Wiedza i Życie, 1995 Nr 10, ss. 18-23.
Uwaga:
Nie wyjaśnione tu terminy można znaleźć w Bibliotece Instytutu Nenckiego, w
dwóch komputerach [przy oknach] w „Słowniku Behawioralnym”, wgranym w programie
Word for Windows; osoby spoza Warszawy mogą się zwracać w ich sprawie
–
a także haseł behawioralnych
–
pocztą elektroniczną do autora (adres niżej)
Opracował Jerzy A. Chmurzyński © (e-mail: j.chmurzynski@nencki.gov.pl) 14 stycznia 2002 r.
Rocznice
Aktualności
Pracownia Etologii
Etologia
Historia polskiej
etologii
Back to home page, Nencki home page